Pruiken en revolutie

(1700 - 1800)

In dit tijdvak veranderde de indeling ‘boeren, burgers en adel’ naar ‘iedereen is gelijkwaardig’. Er groeide wel een kloof tussen arm en rijk. Hierdoor ontstonden revoluties, met als gevolg grondwetten, grondrechten en het ontstaan van staatsburgerschap. De ontdekkingsreizen hadden gezorgd voor wereldhandel, waardoor er in dit tijdvak een Europese overheersing ontstond in koloniën over de gehele wereld.

Mede door de dreiging van nieuwe oorlogen krijgt Menno van Coehoorn in 1698 opdracht om de vestingwerken van Bergen op Zoom verbeteren. Maar toch staan er op 12 juli 1747 30.000 soldaten ‘op de stoep!’. Zij belegeren de stad 2 maanden, maar in de vroege ochtend van 16 september lukt het de Fransen toch de stad binnen te komen. Als het Franse leger weg is, moet de stad weer opgebouwd worden. In 1795 valt de stad opnieuw in Franse handen, zij brengen in 1795 een voordeeltje mee. De ‘paardenpostdienst’ tussen Amsterdam en Parijs gaat via Bergen op Zoom. Onze stad heeft het toch zwaar te verduren in deze periode. Door de vesting, het herstel aan de stad en de oorlogen was er weinig ruimte voor handel. Antwerpen werd een belangrijkere handelsstad.

Onderwijs in de 18e eeuw

Natuurlijk was er vóór de 18e eeuw ook al onderwijs in Bergen op Zoom, maar dit was voornamelijk voor de zonen van rijke mensen. De sociale veranderingen in de samenleving dringen langzaam door tot Bergen op Zoom en dit zien we dan ook in het onderwijs. Het zijn de mensen zelf die ‘school’ gaan houden. Hierover worden afspraken gemaakt met het stadsbestuur. Er wordt o.a. les gegeven in Frans, Duits, spellen, lezen, schrijven en rekenen. Aan het eind van de 18e eeuw telt Bergen op Zoom al 7 scholen en weten we hoeveel leerlingen er op deze scholen zaten. Helaas is door het vragen van schoolgeld het onderwijs nog niet voor alle leerlingen toegankelijk en kunnen de meeste ‘arme’ kinderen nog niet naar school.

School en waar	Leerlingen
De Latijnse school in de Schoolstraat	90-120
De Franse school hoek Vismarkt (Catharinaplein) en Nieuwstraat	60
Het instituut van het Departement tot Nut (leerfabriek) in de Moeregrebstraat	130
De Nederduitse school in de Lieve Vrouwestraat	200
Een Frans/ Nederduitse school bij Johanees Janvier thuis	60
De school van Coenraad Launspach in de Nonnenstraat (Geweldigerstraat)	30
De school bij Antonie Kraay thuis	40

Bron: Werkgroep Jeugd, privécollectie

Video

Markies

Willem Alexander was eerst onze prins en is nu onze koning; dit zijn titels. Maar hij heeft ook nog andere titels zoals Baron van Breda, Markies van Veere en Heer van Klundert. Markies is een adellijke titel. In rangorde staat de titel markies boven die van graaf en onder die van hertog. Ook in onze stad hebben we een markies gehad, hij woonde in het Markiezenhof.

Leden van adel hebben en gebruiken een titel, maar hoe word je van adel? Je kunt door de koning het adeldom verkrijgen. Of je vader is van adel. Alleen langs de mannelijke lijn kan adeldom worden doorgegeven, dus van opa aan vader en zoon enz. Dochters kunnen wel van adel zijn en adellijke titels krijgen, maar kunnen het niet doorgeven.

Anton van Glymes was in 1533 onze eerste markies. Hij kreeg deze titel van keizer Karel V van Spanje.

De markies bestuurde het Markiezaat van Bergen op Zoom, een groot gebied rondom de stad. Ook Willem van Oranje is markies van Bergen op Zoom geweest, van 1581 tot 10 juli 1584 toen hij werd vermoord in Delft.

Bron: SchoolTV

Vestingstad

De vesting Bergen op Zoom had in het verleden al enkele malen haar nut bewezen en een goede reputatie opgebouwd. Met trots droeg ze de bijnaam La Pucelle, De Maagd, omdat ze nog nooit in beleg ingenomen was. In de loop van de Tachtigjarige Oorlog was de middeleeuwse stad uitgebreid met een aantal bastions, ravelijnen en andere werken. Rond 1700 werden de vestingwerken uitgebreid en verbeterd volgens de plannen van Menno van Coehoorn. Door o.a. onoplettendheid en nonchalance lukte het de Fransen in 1747 toch de stad te veroveren. In 1748, na het sluiten van de Vrede van Aken, verlieten de Franse soldaten de stad. De vesting werd nog enkele malen verbeterd, en kreeg nog eenmaal een aanval te verduren. In 1867 werd ze uiteindelijk als vesting opgeheven. In hoog tempo is daarna de vesting gesloopt. De enige vestingwerken die nog resteren zijn het Ravelijn Op den Zoom, de “Verborgen Vesting” en de Waterschans. De stad behield nog wel lange tijd een militaire functie. Denk aan de vele kazernes, die de stad heeft gehad.

Bron: West-Brabants Archief